Cerkwie - opuszczone ratowane
Bystregmina Czarna, powiat bieszczadzki, województwo podkarpackie
Świątynia
Rok budowy1902
Wezwanie cerkwi greckokatolickiejŚw. Michała Archanioła
Rejestr zabytkówA-318 z 18.03.1970
MateriałDrewniana
Znane daty remontów/przebudów1927, 1993-1994
Funkcja, stan obecnyPod opieką Oddziału Bieszczadzkiego TOnZ
Dzwonnica
Rok budowy1939
Stan obecnyIstnieje
MateriałMurowana (parawanowa)
Rejestr zabytków-
Cmentarz przycerkiewny
Stan obecnyBez nagrobków. 60 m na południe od cerkwi znajduje się cmentarz grzebalny z kilkunastoma nagrobkami
Rejestr zabytków-
Dodatkowe informacje Świątynia znalazła się w Polsce w 1951 r. wraz z zabudowaniami wsi pozbawionej mieszkańców. Nowi mieszkańcy podjęli próbę adaptacji jej na kościół, ale nie uzyskano zgody władz. Opuszczona ulegała powolnej dewastacji. W 1962 r. resztki wyposażenia przewieziono do Składnicy Ikon w Łańcucie. Pozostała rama ikonostasu, mensa ołtarzowa i zniszczone tabernakulum. Od 1985 r. cerkwią opiekują się członkowie Bieszczadzkiego Oddziału TOnZ. Jest ona ostatnim zachowanym w Bieszczadach przykładem trójkopułowej cerkwi w stylu narodowym, a jednocześnie obiektem o wysokiej klasy architekturze. Świątynia jest remontowana etapami za fundusze pozyskane przez członków TOnZ.

Cerkiew bystrzańska niedługo służyła swoim wiernym, ledwie 50 lat. Jej losy od 1951 r. są już tylko tragiczne. Po akcji H-T i wysiedleniu mieszkańców obiekt przeszedł na własność Skarbu Państwa. Niestety, jak w większości takich przypadków, brak odpowiedniego nadzoru spowodował, że doszło do licznych kradzieży najcenniejszego wyposażenia, głównie ikon. Według relacji mieszkańców dokonywali tego najczęściej funkcjonariusze UB. Później proceder ten uprawiali turyści, więźniowie (wypasy w miejscowym PGR), „kolekcjonerzy”. Resztki wyposażenia przewieziono na początku lat 60. XX w. do Muzeum Zamku w Łańcucie, gdzie dziś można je oglądać na specjalnej ekspozycji.
Od lat 80. XX w. świątynią opiekuje się Bieszczadzki Oddział TOnZ. Wewnątrz zachowała się oryginalna rama ikonostasu z częściową rekonstrukcją rzędu ikon namiestnych. Zorganizowana jest również ekspozycja krzyży i kamieniarki z bieszczadzkich cmentarzy. Obiekt ma więc funkcję co prawda nie sakralną, ale jest dostępny dla turystów i jest ważnym elementem krajobrazu kulturowego. Istnieje możliwość zwiedzenia go z przewodnikiem i zapoznania się z architekturą oraz sztuką cerkiewną. Kilkakrotnie w tym okresie udało się przeprowadzić prace remontowe, najpoważniejsze w latach 1993 i 1994 (remont kopuły nad prezbiterium) oraz w 2000, 2009, 2010 r., jednak nie były to nigdy prace kompleksowe, które zabezpieczyłyby całą budowlę. W tym czasie obiekt był już zagrożony katastrofą budowlaną.  
W lipcu 2011 r. Oddział Bieszczadzki TOnZ, po 26 latach opieki nad cerkwią, przejął obiekt w użytkowanie prawne na zasadzie użyczenia. Mimo wcześniejszych ustaleń, nie udało się rozpocząć w tym roku remontu z powodu cofnięcia przyznanej wcześniej dotacji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w wysokości 70 tys. zł. W 2012 r. rozpoczął się wreszcie remont cerkwi, który – z uwagi na ogromne zniszczenia obiektu – potrwa zapewne kilka lat.
Stąd nasz apel o pomoc w ratowaniu tego cennego zabytku.


Bogdan Augustyn, Oddział Bieszczadzki Towarzystwa Opieki Nad Zabytkami, 2013 r.
www.tonzbieszczadzki.pl